Speculum philosophiae

Hezychaści to prawosławni mnisi, którzy za pomocą hezychastycznej metody modlitwy chcą osiągnąć hezychię – ciszę. Hezychia to stan odrzucenia wszelkiego poznania: doznawania zmysłowego, dyskursywnego poznania intelektualnego i medytacji opartej na teologii afirmatywnej. Cisza, która jest celem kontemplacyjnego, modlitewnego życia to „ciemność niewiedzy” i „ciemność, będąca ponad wszelkim światłem”, pozwalająca w końcu na doświadczenie Boga w jego działaniach (energeia), łasce wychodzącej ku światu.

Św. Michał Archanioł, XIV wiek, Bizancjum

Hezychazm ma swoje odbicie również w ikonie, która definitywnie przestaje być opowieścią, ponieważ rezygnuje z narracyjnych detali, drugorzędnych szczegółów i antycznej elokwencji, które widać w innych stylach malarstwa ikonowego. Ikona hezychastyczna proponuje nam milczenie zamiast rozgadanej historii, bezruch zamiast dynamicznych scen, niewzruszenie i brak emocji zamiast słodyczy, litości czy trwogi.

Nie płacz nade mną Matko (fragment),
wyk. Anna Palusińska

Ikony hezychastyczne nie są zbyt popularne we współczesnej polskiej ikonografii. Przeważają w niej ikony i kompozycje, które mają obrazować duchowy i cielesny dynamizm Chrystusa i świętych. Tym niemniej, ikona hezychastyczna stanowi jedno z najważniejszych osiągnięć sztuki religijnej, ponieważ za pomocą minimalnej ilości środków stylistycznych wyraża głębokie treści mistyki chrześcijańskiej.

Anna Palusińska